Εκδόσεις Ανοικτής Πρόσβασης & Ακαδημαϊκή Επικοινωνία

Η ανοικτή πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα, δηλαδή η ελεύθερη διάθεση της έρευνας που προκύπτει από διαδικασίες επιστημονικής αξιολόγησης, έχει ως στόχο την ευρεία διάδοση της γνώσης, την εντατικοποίηση της έρευνας και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων για την προώθηση της καινοτομίας. Μια επιστημονική δημοσίευση ανοικτής πρόσβασης διατίθεται άμεσα και χωρίς πληρωμή σε όλους τους χρήστες του διαδικτύου. Μία δημοσίευση μπορεί να παρέχεται με Ανοικτή πρόσβαση είτε μέσω της δημοσίευσης σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης (ο λεγόμενος χρυσός δρόμος), είτε μέσω της ανάρτησης της δημοσίευσης σε ιδρυματικά αποθετήρια (ο λεγόμενος πράσινος δρόμος).
Ορισμός απο την Πρωτοβουλία της Βουδαπέστης για την Ανοικτή Πρόσβαση

Το ΕΚΤ, ως ηλεκτρονική και φυσική υποδομή εθνικής εμβέλειας, έχει θεσμικό ρόλο τη συλλογή, την τεκμηρίωση, τη διάχυση και την ψηφιακή διατήρηση του επιστημονικού και τεχνολογικού περιεχομένου που παράγεται στην Ελλάδα, και την παροχή του περιεχομένου αυτού χωρίς περιορισμούς. Το ΕΚΤ υιοθέτησε την Ανοικτή Πρόσβαση από τα πρώτα στάδια ανάπτυξης του Κινήματος αυτού, ενώ ήταν ο πρώτος ελληνικός φορέας ο οποίος υπέγραψε τη Διακήρυξη του Βερολίνου για την Ανοικτή Πρόσβαση στη Γνώση των Θετικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών, το 2003. Έκτοτε υποστηρίζει όλες τις πρωτοβουλίες για την Ανοικτή Πρόσβαση, αναγνωρίζοντας τα πολλαπλά οφέλη της για την κοινωνία.

Η συμβολή της Ανοικτής Πρόσβασης στη διάχυση των ερευνητικών αποτελεσμάτων

Η μετάβαση σε ένα τοπίο όπου η πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις θα είναι ανοικτή και ελεύθερη επιτυγχάνεται μέσα από τρεις δρόμους Ανοικτής Πρόσβασης:  

• Τον Πράσινο Δρόμο (Green Open Access), όπου η αρχειοθέτηση του έργου των επιστημόνων γίνεται από τους ίδιους (self-archiving), συνήθως σε ανοικτό αποθετήριο του φορέα στον οποίο εργάζονται.
• Τον Χρυσό Δρόμο (Gold Open Access), όπου η δημοσίευση ενός επιστημονικού άρθρου γίνεται σε ένα περιοδικό Ανοικτής Πρόσβασης και τα έξοδα δημοσίευσης, γνωστά ως Article Processing Charges (APC), τα αναλαμάνουν συνήθως οι φορείς στους οποίους εργάζονται οι συγγραφείς ή άλλοι χρηματοδότες.
• Τον Πλατινένιο ή Διαμαντένιο Δρόμο (Platinum/Diamond Open Access), όπου η δημοσίευση ενός επιστημονικού άρθρου γίνεται σε ένα περιοδικό Ανοικτής Πρόσβασης αλλα στην περίπτωση αυτή, η πρόσβαση είναι ελεύθερη για τους συγγραφείς ή τους αναγνώστες  και τα έξοδα δημοσίευσης αναλαμβάνουν, συνήθως, μη-κερδοσκοπικοί, ερευνητικοί ή κυβερνητικοί οργανισμοί.

Σχηματική απεικόνιση των τριών δρόμων Ανοικτής Πρόσβασης με τα κύρια χαρακτηριστικά τους

Η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας, είτε υπό μορφή άρθρου ή μονογραφίας είτε με άλλη μορφή, βρίσκεται στον πυρήνα της επιστημονικής διαδικασίας. Η εμπορευματοποίηση της διαδικασίας της επιστημονικής δημοσίευσης, η οποία παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες, έχει προκαλέσει τις έντονες αντιδράσεις της ερευνητικής κοινότητας, λόγω της ανάγκης για καταβολή μεγάλων χρηματικών ποσών από τους ίδιους τους ερευνητές ή τα ιδρύματα στα οποία εργάζονται, προκειμένου να αποκτούν πρόσβαση στο προϊόν της ίδιας τους της έρευνας.

Ως αντίδραση στη διαμορφωμένη κατάσταση η οποία έθετε μέχρι τώρα σημαντικούς φραγμούς στο οικοσύστημα της έρευνας αλλά και την ακαδημαϊκή επικοινωνία, δημιουργήθηκε το Κίνημα της Ανοικτής Πρόσβασης, στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Βασική αρχή του Κινήματος είναι ότι η παραγόμενη  επιστημονική γνώση θα πρέπει να διατίθεται χωρίς περιορισμούς τόσο στα μέλη της επιστημονικής κοινότητας όσο και στο ευρύτερο κοινό, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης έρευνας υποστηρίζεται από πόρους που προέρχονται από την κοινωνία. Ένας δεύτερος παράγοντας ο οποίος έχει δώσει ώθηση στην Ανοικτή Πρόσβαση, είναι οι δυνατότητες που παρέχουν οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών στη συλλογή, τη διατήρηση και τη διάχυση του ηλεκτρονικού περιεχομένου.

Σήμερα, όλο και περισσότεροι εκδότες και ερευνητές επιλέγουν τη δημοσίευση με Ανοικτή Πρόσβαση γιατί εξασφαλίζει:

• Άμεση και ελεύθερη πρόσβαση στο επιστημονικό έργο
• Αυξημένη αναγνωσιμότητα και απήχηση του επιστημονικού έργου σε διεθνές επίπεδο
• Αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων προς όφελος της επιστήμης και της προόδου
• Ελεύθερη κυκλοφορία της πληροφορίας στην επιστημονική κοινότητα
• Μείωση του κόστους έκδοσης για τον φορέα
• Διαχρονική παρουσίαση και προβολή του έργου του φορέα
• Μακροχρόνια διατήρηση του ψηφιακού περιεχομένου
• Ενίσχυση της καινοτομίας και της ακαδημαϊκής επικοινωνίας
• Προώθηση του επιστημονικού περιεχομένου μέσα από τους φορείς διαχείρισης του, όπως, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, βιβλιοθήκες κ.ά.

Το ePublishing ως όχημα προς την Ανοικτή Πρόσβαση και την Ακαδημαϊκή Επικοινωνία

Το ΕΚΤ έχει οδηγήσει τις εξελίξεις στη χώρα όσον αφορά την Ανοικτή Πρόσβαση τόσο για τον Πράσινο Δρόμο όσο και για τον Χρυσό Δρόμο. Αναγνωρίζοντας ότι η γνώση είναι δημόσιο αγαθό, το ΕΚΤ προσφέρει ανοικτή πρόσβαση σε μεγάλο όγκο έγκριτου επιστημονικού και πολιτιστικού περιεχομένου, το οποίο παράγεται στη χώρα μας, μέσα από υποδομές και υπηρεσίες σε φορείς έρευνας, επιστήμης και πολιτισμού της χώρας.

Με ενεργό ρόλο στη διαδικασία έκδοσης και προώθησης της έρευνας, το ΕΚΤ παρέχει την υπηρεσία ηλεκτρονικών εκδόσεων ePublishing, που ακολουθεί τις αρχές του Χρυσού Δρόμου, πραγματώνοντας τον στρατηγικό του στόχο για τον ψηφιακό μετασχηματισμό των επιστημονικών εκδόσεων. Στο διαδικτυακό περιβάλλον του ePublishing (http://epublishing.ekt.gr/) δημοσιεύονται, κατόπιν της απαραίτητης αξιολόγησης (peer review), επιστημονικά περιοδικά με έγκριτο και πρωτότυπο περιεχόμενο, το οποίο είναι ελεύθερα προσβάσιμο από ολόκληρη την επιστημονική κοινότητα, καθώς και οποιονδήποτε άλλο ενδιαφέρεται, χωρίς χρηματική επιβάρυνση για τους συγγραφείς. Επιπλέον, στην πλατφόρμα του ePublishing υπάρχουν δημοσιευμένες μονογραφίες και πρακτικά συνεδρίων, διευρύνοντας περαιτέρω το διαθέσιμο ανοικτό περιεχόμενο.

Η υπηρεσία ηλεκτρονικών εκδόσεων ePublishing συμβάλλει καταλυτικά στη διαμόρφωση του ανοικτού χαρακτήρα του επιστημονικού περιεχομένου, καθώς και της ακαδημαϊκής επικοινωνίας (scholarly communication) στην Ελλάδα, όπου, πλέον, κάθε πληροφορία είναι εύκολα προσβάσιμη με τους λιγότερους απαιτούμενους δυνατούς πόρους. Παράλληλα, το ΕΚΤ συμμετέχει σε ευρωπαϊκά έργα και δίκτυα, OPERAS-PLUS και DIAMAS την τρέχουσα περίοδο, στην ψηφιακή πλατφόρμα GoTriple, καθώς και στην ερευνητική υποδομή OPERAS, για την προώθηση και την υιοθέτηση των πολιτικών της Ανοικτής Πρόσβασης και της Ανοικτής Επιστήμης. Με τη συμμετοχή του σε αυτά, παρακολουθεί και συνδιαμορφώνει τις εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ η αποκτηθείσα εμπειρία μεταφέρεται στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των υπηρεσιών που παρέχει το ePublishing, έτσι ώστε να συμβάλει στη δημιουργία ενός σύγχρονου και αποτελεσματικού πεδίου ακαδημαϊκής επικοινωνίας στη χώρα.