Margarita Poutouridou, Η κοιλάδα του Όφι και η έλευση του Ισλάμ: Η περίπτωση των ελληνόφωνων μουσουλμάνων, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 12|1997, 47-70

Περισσότερο από επτά δεκαετίες μετά τήν υποχρεωτική ανταλλαγή τωνπληθυσμών μεταξύ τής Ελλάδας καί τής Τουρκίας τό γεγονός ότι ή ποντιακήδιάλεκτος όμιλειται ακόμη σέ έναν αριθμό μουσουλμανικών χωριώνστήν περιοχή τοϋ άνατολικοΰ Πόντου φαίνεται ότι προκαλεΐ όλο καί περισσότεροτό ενδιαφέρον όσων ασχολούνται μέ τήν ιστορία τής περιοχής.Επικεντρώνοντας τήν προσοχή της στους ποντιόφωνους οικισμούς τήςκοιλάδας τού Όφεως, 60 χλμ. ανατολικά τής Τραπεζούντας, ή παρούσαεργασία αποτελεί μια πρώτη παρουσίαση τών διαθέσιμων πηγών —τόσοελληνικών όσο καί όθωμανικών/τουρκικών—, άλλα καί βασικών έρωτημά-των πού έχει να αντιμετωπίσει ό έρευνητής τού φαινομένου τών ελληνόφωνωνμουσουλμανικών πληθυσμών.Σύμφωνα μέ τα δεδομένα τών οθωμανικών φορολογικών κατάστιχωνπού σώζονται για τήν περιοχή φαίνεται πώς τουλάχιστον μέχρι τά τέλητοϋ 16ου αί. ή συντριπτική πλειοψηφία τού πληθυσμού τής κοιλάδας διατηρούσετόν χριστιανικό της χαρακτήρα. Ταυτοχρόνως, όμως, ό αριθμόςτών μουσουλμάνων αυξανόταν άργά άλλα σταθερά, αποτέλεσμα μάλλοντής προσχώρησης τοϋ ντόπιου πληθυσμού στή νέα θρησκεία παρά τής έγ-κατάστασης μουσουλμάνων έποίκων. Ή έξέλιξη αύτή άποτέλεσε προφανώςτό έναυσμα γιά τή σταδιακή απομάκρυνση τών χριστιανών άπό τά παράλιακαί τήν ίδρυση νέων χωριών σέ ψηλότερες δυσπρόσιτες περιοχές —έξέλιξηή οποία φαίνεται νά άντικατοπτρίζεται στήν προφορική παράδοση τών χριστιανώνΌφλήδων πού κατέφυγαν ως πρόσφυγες στήν Ελλάδα μετά τό1923.Ό 17ος καί ό 18ος αί. υπήρξαν καθοριστικοί γιά τόν σχεδόν όλοκληρω-τικό έξισλαμισμό τών χωριών τοϋ ’Όφεως. Ή δραματική αλλαγή στον θρησκευτικόχαρακτήρα τής περιοχής, ωστόσο, δέν συνοδεύτηκε άπό μιά παράλληληάντικατάσταση τής ελληνικής ποντιακής διαλέκτου άπό τήν τουρκική.'Η ύπαρξη ελληνόφωνων πληθυσμιακών νησίδων, πού αιώνες μετάτήν προσχώρησή τους στό Ίσλάμ επιμένουν νά μιλούν μιά γλώσσα ή οποίαπαραπέμπει στό χριστιανικό τους παρελθόν, γέννησε τήν ανάγκη τής δημιουργίαςενός «έξηγητικοϋ μύθου» τόσο στήν ελληνική όσο καί στήν τουρκικήπλευρά. "Ενα σημαντικό μέρος τοϋ παρόντος άρθρου είναι άφιερωμέ-νο στήν παρουσίαση τής ύπάρχουσας ελληνικής καί τουρκικής βιβλιογραφίας,καθώς καί τής σχετικής προφορικής παράδοσης τόσο τών χριστιανώνόσο καί τών μουσουλμάνων Όφλήδων."Απαξ βίαιος έξισλαμισμός, λοιπόν, κατά τήν έπικρατοϋσα ελληνικήέκδοχή ή άπλώς εκούσιος άσπασμός μιας άνώτερης θρησκείας κατά τήν κυ-ρίαρχη τουρκική άποψη; Στο τελευταίο μέρος τής εργασίας έπιχειρεΐται έναπρώτο βήμα προς μιά συνθετότερη ερμηνεία των πραγμάτων. Ό σχεδόνολοσχερής έξισλαμισμός τής κοιλάδας τοϋ ’Όφεως άντιμετωπίζεται ώςαποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων: τής σταθεροποίησης τής οθωμανικήςκυριαρχίας στήν περιοχή, τής σταδιακής κατάρρευσης τής παλιάς εκκλησιαστικήςοργάνωσης, τού κλίματος ανασφάλειας λόγω τής αναρχίαςκατά τή διάρκεια τού 17ου καί μέρους τού 18ου αί. Παράλληλα, προτείνε-ται μιά συγκριτική μελέτη άνάλογων φαινομένων στον χώρο τής σημερινήςΤουρκίας (γιά παράδειγμα, ή μελέτη τών άρμενόφωνων μουσουλμανικώνπληθυσμών τής περιοχής Χεμσίν, στά ανατολικά τού Όφεως), μέ τήν πεποίθησηότι αυτή ή προσέγγιση θά βοηθήσει στήν καλύτερη κατανόηση όχιμόνο τής ιστορίας τού Όφεως, άλλα καί τών μηχανισμών πού διευκόλυναντήν ενσωμάτωση τής περιοχής τής Μαύρης Θάλασσας στό πλαίσιο τής ’Οθωμανικήςαύτοκρατορίας.