Vasso Penna, Σπάνιο εικοσανούμμιο του Ιουστινιανού από τον Πόντο, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 11|1995, 85-90

Στην παρούσα μελέτη εξετάζεται ένα σπάνιο είκοσανούμμιο (=1/2 φόλλις)τού Ιουστινιανού Α' πού δωρήθηκε το 1992 στο Νομισματικό Μουσείο’Αθηνών από τόν κ. Θεόδωρο Χατζησάββα. ’Αρχικά ανήκε στη μικρή συλλογήαρχαίων νομισμάτων πού ό πατέρας τού δωρητή κατάφερε να φέρειμαζί του άπό τή Σαμψούντα (Άμισός) τού Πόντου τό 1922.Ή σπανιότητα τού νομίσματος έγκειται στό γεγονός ότι στον όπισθότυ-πο ή χρονολογία κοπής δέν δηλώνεται μέ τόν παραδοσιακό τρόπο δηλαδήμέ τό έτος βασιλείας τού αύτοκράτορα αλλά μέ ίνδικτιώνα καί συγκεκριμέναμέ τήν ίνδικτιώνα II. Κάτω άπό τό δηλωτικό γράμμα τής αξίας τούνομίσματος ή ένδειξη τού νομισματοκοπείου σημειώνεται μέ τό ελληνικόγράμμα Π."Ενα παρόμοιο νόμισμα βρίσκεται στή συλλογή τού Dumbarton OaksCollection. Στήν περίπτωση αυτή ή ένδειξη τού νομισματοκοπείου δηλώνεταιμέ τό γράμμα Ρ. Οί έμπροσθότυποι καί τών δύο παραδειγμάτων προέρχονταιάπό τήν ίδια σφραγίδα, γεγονός πού άποδεικνύει τόν κοινό τόποπαραγωγής τους. Ποιος όμως είναι αυτός;Προς τό παρόν τό δύσκολο αυτό ερώτημα μόνο υποθετικά μπορεί νάάπαντηθει. "Αλλωστε τό γράμμα Ρ ώς ένδειξη νομισματοκοπείου εμφανίζεταικαί σέ κάποιες άλλες άσυνήθιστες κοπές τού 26ου έτους βασιλείας τού’Ιουστινιανού Α' (=1.4.552-1.4.553). Ό εντοπισμός τού υπεύθυνου νομισματοκοπείουκαί στήν περίπτωση αύτή άποτέλεσε δύσκολο αίνιγμα.Ό Hahn μέ βάση τή δυτική προέλευση τών περισσοτέρων γνωστών νομισμάτωνπού φέρουν ώς ένδειξη τού νομισματοκοπείου τό Ρ προτείνει,σωστά κατά τή γνώμη μας, ότι αυτά παρόλο πού κόπηκαν στήν άνατολή,στήν Κωνσταντινούπολη ή στή Νικομήδεια, έστάλησαν στή Δύση, οπού βρισκότανβυζαντινός στρατός.Είκονογραφικές καί στυλιστικές παρατηρήσεις ενισχύουν τήν άποψη ότιόλα τα νομίσματα μέ τό δηλωτικό γράμμα Ρ είναι έκδόσεις τού νομισματοκοπείουτής πρωτεύουσας.Ή απροσδόκητη υιοθέτηση χρονολόγησης σέ ίνδικτιώνα θά πρέπει νάόφείλεται σέ έσκεμμένη μεθόδευση εκ μέρους τών υπεύθυνων τού μητροπο-λιτικοΰ νομισματοκοπείου έτσι ώστε οί κοπές μέ αύτή τή χρονολογικήένδειξη νά διαφοροποιούνται άπό τις κανονικές. Πιθανότατα προορίζοντανγια περιστασιακή αποστολή σέ απομακρυσμένες περιοχές. Συνοπτικά προ-τείνονται τά ακόλουθα.Τό παράδειγμα άπό τό Dumbarton Oaks πιθανόν άντιπροσωπεύει σπάνιες δοκιμαστικές κοπές, πού στάλθηκαν από τήν πρωτεύουσα στήν Ιταλίαμέ αφορμή τήν ύπογραφή τής Pragmatica Sanctio. Ή ρύθμιση αύτή ύπογρά-φηκε στις 13 Αύγούστου 554 χρονολογία ή όποια έμπεριέχεται στήν ίνδι-κτιώνα II (=1.9.553-1.9.554). Στο σημείο αύτό θά πρέπει να τονιστεί ότι ήανεξήγητη απουσία τού μικρού σταυρού δεξιά στό πεδίο τής πρόσθιαςόψης ή όποια έχει έπισημανθεΐ στα δύο σπάνια νομίσματα, παρατηρειταιάνελλιπώς στούς φόλλεις καί στούς μισούς φόλλεις πού κόπηκαν στή Ρώμημετά τό 554.Τό γράμμα Ρ ώς ένδειξη νομισματοκοπείου δέν εξηγείται εύκολα. Μπορείνά άποτελει, όπως έχουν προτείνει ό Grierson καί Hahn, τό αρχικό τήςλέξης Πόλις γραμμένο μέ λατινικά στοιχεία, αφού οί σχετικές κοπές προορίζοντανγια τήν Δύση. Τό γεγονός όμως ότι οί κοπές προέρχονται απότήν Κωνσταντινούπολη, όπου ή ενασχόληση χαρακτών μέ έλληνική παιδείαδέν μπορεί νά αποκλειστεί, δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά άν τό γράμμαΡ θά μπορούσε νά αποτελεί τό άρχικό τής λέξης Ρώμης γραμμένο στά ελληνικά.Τό Π θά πρέπει νά θεωρηθεί τό άρχικό γράμμα τής ελληνικής λέξης Πόλις.Έτσι τουλάχιστον έχει ερμηνευτεί ή παρουσία του σέ μιά σειρά σπάνιωνκαί προβληματικών πεντανούμμιων τής προηγούμενης βασιλείας τούΙουστίνου Α'. Συνεπώς τό παράδειγμα τού Νομισματικού Μουσείου ’Αθηνώνίσως νά άποτελει δοκιμαστική κοπή τού νομισματοκοπείου τήςΚωνσταντινούπολης ή οποία όμως προορίζετο γιά μιά περιοχή περισσότεροεξοικειωμένη μέ τήν έλληνική γραφή. Μέσα στό πλαίσιο πού διαμορφώνειαύτή ή λύση ό εντοπισμός μιας τέτοιας περιοχής είναι μάλλον δύσκολος.Τά εκατό νομίσματα τού πατέρα Χατζησάββα συγκεντρώθηκαν μεταξύτής περιοχής Τραπεζούντος καί Άμισοΰ. Ή ύπαρξη αρχαίων νομισμάτωντής Σινώπης καί άλλων πόλεων τής περιοχής επιβεβαιώνουν ακόμη περισσότεροτήν ποντιακή προέλευση τής συλλογής. Μέ βάση τήν προέλευση τούνομίσματος καί σέ συνδυασμό μέ τήν εναλλακτική λύση πού προτάθηκε παραπάνω,ότι τό γράμμα Ρ θά μπορούσε νά άποτελει τό άρχικό τής λέξηςΡώμης γραμμένο στά ελληνικά, έπιχειρειται καί μιά δευτερογενής ερμηνεία.Θά μπορούσε τό Π νά είναι τό άρχικό γράμμα μιας σημαντικής πόλης στιςακτές τής Νοτιοανατολικής Μαύρης Θάλασσας;Τά ιστορικά γεγονότα τής περιόδου φέρουν στό μυαλό τήν Πέτρα, στάσύνορα μέ τή Λαζική. Είναι γνωστό ότι ή παράκτια αύτή πόλη εξελίχθηκεκατά τή διάρκεια τού 6ου αί. σέ ένα σημαντικό όχυρωμένο λιμάνι καί γραπτέςπηγές άναφέρουν ότι στά χρόνια τού ’Ιουστινιανού άναπτύχθηκε εκείμονοπωλιακό εμπόριο. Έπί πλέον ή βυζαντινή ανακατάληψη τής Πέτραςάπό τούς Πέρσες συμπίπτει μέ αύτήν τής Ρώμης (552/3). Τό γεγονός φαίνεταινά έντυπωσίασε τήν κοινή γνώμη καί σχολιάζεται χαρακτηριστικά άπότόν Προκόπιο.Μέ τήν ύπάρχουσα μαρτυρία, ό ρόλος τού νομισματοκοπείου της πρωτεύουσαςστην έκδοση καί στην κυκλοφορία εξαιρετικά σπάνιων εκδόσεωνμόνο υποθετικά μπορεί, να άνασυσταθει. Ή ίχνηλάτηση τέτοιων προβλημάτωναποτελεί ανοικτό βιβλίο πού περιμένει νά καταγράψει στίς σελίδες τουτήν αναλυτική δημοσίευση νομισματικού υλικού άπό τις παραμεθόριες καίπέρα άπό αυτές επαρχίες τής αυτοκρατορίας.