Peter Mackridge, Ο Κοσμάς Πολίτης και η λογοτεχνίας της εξορίας, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 9|1992, 223-239
Τό 1922 είναι τομή στήν ιστορία τής ελληνικής πεζογραφίας. Ή νέαγενιά πού πρωτοεμφανίστηκε μετά τή Μικρασιατική Καταστροφή (ή λεγάμενηΓενιά τοΰ Τριάντα) έβαλε ώς στόχο τήν άνανέωση τοΰ έλληνικοΰ μυθιστορήματος.Πέρα άπό τήν άνανέωση τών εκφραστικών μέσων, ένα άπό τάκυριότερα στοιχεία τής νέας θεματολογίας ήταν ή ίδια η ΜικρασιατικήΚαταστροφή καί οί επιπτώσεις της.Ή παρούσα ανακοίνωση περιορίζεται σέ μυθιστορήματα μέ θέμα τήνΚαταστροφή γραμμένα άπό συγγραφείς πού γεννήθηκαν ή/καί μεγάλωσανστή Μικρά ’Ασία ή στήν Κωνσταντινούπολη. Οί έντεκα άντιπροσωπευτικοίσυγγραφείς πού συμπεριέλαβα στον κατάλογό μου προήλθαν ε’ίτε άπό τήνΚωνσταντινούπολη ε’ίτε άπό τά δυτικά μέρη τής Μικράς ’Ασίας. Μετά τήνΚαταστροφή (ή λίγο πρίν), σχεδόν όλοι τους εγκαταστάθηκαν στήν ’Αθήνα.Τό θέμα τής Καταστροφής εμφανίζεται στο μυθιστόρημα μέ τρεις κυρίωςμορφές: (α) τήν άνάπλαση τής ζωής στή χαμένη πατρίδα· (β) αφηγήσεις τοΰπολέμου, τής αιχμαλωσίας καί τών διωγμών- (γ) τήν απεικόνιση τών προβλημάτωνπού αντιμετώπισαν οί πρόσφυγες κατά τήν έγκατάστασή τουςστήν Ελλάδα. Τέλος, εντάσσω τό «προσφυγικό μυθιστόρημα» καί ιδίως τό μυθιστόρηματοϋ Κοσμά Πολίτη Στοΰ Χατζή φράγκου (1963) — στή λεγόμενη «λογοτεχνίατής εξορίας». 'Ο όρος «λογοτεχνία τής εξορίας» δημιουργήθηκε άπότούς μελετητές των λογοτεχνιών οί όποιες αναπτύχθηκαν στήν έξορία, π.χ.τής γερμανικής λογοτεχνίας τοϋ εξωτερικού στήν εποχή τοϋ Χίτλερ. Παρ’όλες τίς διαφορές που ξεχωρίζουν τήν έλληνική περίπτωση άπό τίς άλλες,παρατηρούμε τήν ίδια θεματολογία (νοσταλγία, αφηγήσεις βιαιοτήτων, δυσκολίεςπροσαρμογής στό καινούριο περιβάλλον) καί πολλές ομοιότητεςστή λογοτεχνική παρουσίασή της. Ό Πολίτης άναπλάθει μέ τή μνήμη καίτή φαντασία του τή ζωή σέ μια λαϊκή γειτονιά τής Σμύρνης τό 1901-2, άλλάπαρενθέτει καί άναφορές στή μετέπειτα πορεία των προσώπων του κατά τήδιάρκεια τής Καταστροφής καί μετά τήν εγκατάστασή τους στήν Ελλάδα.Γιά τά πρόσωπα αύτά — καθώς καί για τον συγγραφέα, ή Ελλάδα δεν είναικαταφύγιο άλλα τόπος εξορίας (ξενιτιά).
