A. J. Panayotopoulos, Για την οικονομική δραστηριότητα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας: Μέσα του 19ου έως αρχές του 20ου αιώνα, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 4|1983, 87-128

Πολλά στοιχεία λείπουν ακόμη γιά νά σχηματίσουμε μιά πλήρη εικόνατής οικονομικής δραστηριότητας του Μικρασιατικού Ελληνισμού καί να συνα-γάγουμε γενικά συμπεράσματα. 'Ωστόσο, τά στοιχεία πού παρουσιάζονταιστή μελέτη αύτή οδηγούν σέ μερικές διαπιστώσεις. 'Η άνθιση των μικρασιατικώνκοινοτήτων, κυρίως των εμπορικών κέντρων τών παραλίων, συνδέεται μέτη βιομηχανική έπανάσταση στην Ευρώπη καί την ανάπτυξη τής οικονομίαςτης. 'Ο ρόλος τών Ελλήνων ήταν κυρίως ρόλος μεσαζόντων άνάμεσα στοευρωπαϊκό κεφάλαιο καί τήν εσωτερική άγορά τής ’Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.Αυτό πού τούς έπέτρεψε νά άναλάβουν αύτύν το ρόλο ήταν ή ιδιαίτερηθέση τους στήν οθωμανική κοινωνία, μιά άνάμεικτη θέση προνομίων μαζί καίάποκλεισμοΰ, πού, άπύ τή μιά, τούς έπέτρεπε νά κινούνται άνετα στο μουσουλμανικόπεριβάλλον καί, άπύ τήν άλλη, τούς έστρεφε πολιτιστικά προς τήν όμό-θρησκή τους Εύρώπη. 'Ο ρόλος τους αύτύς βοήθησε στή δημιουργία μιας μι-κρομεσαίας μή μουσουλμανικής αστικής τάξης μικρεμπόρων, δανειστών,προμηθευτών, υπαλλήλων καί έλεύθερων έπαγγελματιών (δικηγόρων, μηχανικών,γιατρών, φαρμακοποιών, κλπ.). 'Η άνασφάλεια τοποθέτησης κεφαλαίων στη βιομηχανία καί την αγροτική παραγωγή έδωσε ώθηση στήν ανάπτυξητραπεζών, δπου τοποθετούνταν τά μεγάλα κέρδη άπο το εισαγωγικόκαί έξαγωγικύ έμπόριο μέ τήν Ευρώπη.Έξω άπο τά εμπορικά δμως κέντρα, παράλια καί ήπειρωτικά, ή πλειοψηφίατων Ελλήνων ήταν άγρότες, επίμορτοι ή μέ μικρή περιουσία καί ζοΰσαν στιςίδιες συνθήκες μέ το μουσουλμανικό πληθυσμό. Παρά τήν έντύπωση πού έ'χειδημιουργηθεΐ, δέν ύφίστατο ειδίκευση των Ελλήνων σε ορισμένες καλλιέργειες,άλλα ασχολούνταν μέ τήν καλλιέργεια πού επικρατούσε κατά περιοχή. Επίσης,άνάλογες μέ τις τοπικές συνθήκες καί τις έπαγγελματικές τους ασχολίες ήτανκαί οΐ συνθήκες διαβίωσής τους, το πολιτιστικό τους επίπεδο καί ή άνάπτυξητής έθνικιστικής τους ιδιαιτερότητας.