Cyril PAVLIKIANOV, The Monastery of Zelianos, the First Slavic Monastic Institution on Mount Athos, Βυζαντινά Σύμμεικτα, 11|1997, 37-48

  Cyril Pavlikianov Ἡ μονὴ τοῦ Ζελιάνου: Tὸ πρῶτο σλαβικὸ μοναστικὸ καθίδρυμα στὸ Ἅγιον ὌροςΤὸ πρῶτο ἀθωνικὸ μονύδριο ἄμεσα σχετιζόμενο μὲ ἄτομα σλαβικῆς καταγωγῆς χρονολογεῖται στὰ μέσα τοῦ ἑνδεκάτου αἰῶνος, ὅταν στὶς πηγὲς ἐμφανίζεται ἡ μονὴ τοῦ Ζελιάνου. Τὸ ὄνομα Ζελιάνος εἶναι ἀναμφίβολα σλαβικῆς προελεύσεως. Ἡ εἰδοποιὸς διαφορὰ μεταξὺ τῆς μονῆς τοῦ Ζελιάνου καὶ τῶν καθιδρυμάτων, ποὺ διατηρήθηκαν ὡς σλαβικὲς ἐστίες μέχρι σήμερα, ἔγκειται στὸ γεγονὸς ὅτι ἡ πρώτη ἔγινε γνωστὴ στὸν Ἄθωνα μὲ τὸ ὄνομα τοῦ σλάβου ἱδρυτή της, ὁ ὁποῖος κάλλιστα θὰ μποροῦσε νὰ κατάγεται καὶ ἀπὸ τὰ ἐδάφη τῆς αὐτοκρατορίας. Ἀποτελοῦσε, δηλαδή, σλαβικὸ μοναστικὸ κέντρο ἀπὸ τὴν ἵδρυσή της, ἐνῶ ὅλα τὰ ὑπόλοιπα μοναστήρια, ποὺ βαθμιαία περιῆλθαν στὰ χέρια σλάβων μοναχῶν, ἱδρύθηκαν ὡς ἑλληνόφωνα. Συνεπῶς, ἤδη ἀπὸ τὸν ΙΑ ' αἰῶνα, oἱ σλαβικοὶ πληθυσμοὶ τῶν Βαλκανίων μετεῖχαν στὴν ζωὴ τῆς ἀθωνικῆς μοναστικῆς κοινότητος.