Angeliki Sokou, Συγκριτική μελέτη μεταξύ προφορικών και λογοτεχνικών μαρτυριών για τη μικρασιατική καταστροφή, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 14|2004, 279-310
Ή σχέση 'Ιστορίας-Λογοτεχνίας έχει άποτελέσει άντικείμενο εκτεταμένωνεπιστημονικών μελετών. Στήν περίπτωση τής Προφορικής'Ιστορίας καί τού λογοτεχνικού είδους τής Μαρτυρίας ή σχέση γίνεται πιόενδιαφέρουσα. Ή προφορική ιστορία, συλλέγοντας μαρτυρίες άνθρώπωνπου εζησαν ένα ιστορικό γεγονός, διαμορφώνει μιά συμπληρωματική πηγήτής ιστοριογραφίας, παραθέτοντας τήν έκφραση τής συλλογικής μνήμης.Οί λογοτέχνες, άπό τήν άλλη, άναφέρονται στό προσωπικό βίωμα ένόςμόνο άνθρώπου, τού ήρωά τους, τόν όποιο μέσα άπό τό έργο τουςφιλοδοξούν να καταστήσουν εκπρόσωπο μιας γενιάς καί κύριο εκφραστή της συλλογικής μνήμης. Κοινή προσπάθεια τής άφήγησης να άποδοθεΐ ήάλήθεια. Αύτήν φιλοδοξεί να μεταφέρει ό άφηγηματικός λόγος τόσο στήνπροφορική ιστορία δσο καί στή λογοτεχνία. Καθώς δμως ό λόγος είναιφορέας καί τής πολιτισμικής πραγματικότητας, ή μορφή του άποτελειστοιχείο πού προβάλλεται άπύ τούς συγγραφείς. Καταφέρνει ό λόγος ναμεταφέρει αύτούσια την άλήθεια; Πώς έπεμβαίνει ό γράφων στήνπροφορικότητα τού λόγου; Ή λογοτεχνία αντλεί τα θέματά της άπό τηνπροφορική ιστορία ή το άντίστροφο; Ποια άλλα στοιχεία προκύπτουν μέσαάπό τήν ιστορική καί πολιτισμική άνάγνωση; Το κείμενο έξετάζει ταπαραπάνω έρωτήματα άναφορικά με καταγεγραμμένες μαρτυρίες για τηΜικρασιατική Καταστροφή. Ή άδυναμία του λόγου να περιγράφει μεάκρίβεια καί αξιοπιστία το παρελθόν έξετάζεται άναφορικά μέ τήν((Πάροδο» άπό το έ'ργο τού Κοσμά Πολίτη, ΣτοΰΧατζηφράγκου, κείμενοπού θεματοποιεΐ τήν ίδια τήν ενέργεια τής κατάθεσης μαρτυρίας. Ήεπέμβαση τού γράφοντα στον πηγαίο προφορικό λόγο άνιχνεύεται στιςπροφορικές μαρτυρίες πού βρίσκονται συγκεντρωμένες στήν έκδοση τούΚΜΣ, Ή Έξο8ος, τ. Α', καί στον Κοινό Αόγο τής "Ελλης Παπα-δημητρίου, καθώς καί στα λογοτεχνικά έ'ργα Ματωμένα Χώματα, τής Δ.Σωτηρίου, Το Νούμερο 31328, τού Η. Βενέζη καί Ή ιστορία ενόςαιχμαλώτου τού Σ. Δούκα. Εκτεταμένη ανάλυση γίνεται, τέλος, σέμαρτυρίες ιστορικές καί λογοτεχνικές μέ κοινή θεματική. "Ενα θέμα, πουσυναντάται σέ μία τουλάχιστον προφορική μαρτυρία «έπαναλαμβάνεται»σέ δύο λογοτεχνικές. Ή επιλογή δύο τέτοιων ((κοινών θεμάτων» καταδεικνύειτή σχέση μύθου καί ιστορικής άφήγησης, δπως αύτήδιαμορφώνεται στή συλλογική μνήμη, καθώς καί τή δύναμη τήςπαράδοσης ώς προς τή διατήρησή τους. Μιά νέα άνάγνωση πού ένισχύειτήν άποψη δτι καί ή Ιστορία είναι πιθανό να διαμορφώνεται σέ ενα βαθμόάπό τή Λογοτεχνία μέ τή διαμεσολάβηση τής συλλογικής μνήμης.
