Paschalis M. Kitromilides, Εθνική επιβίωση, εθνικισμός και αναγκαστική μετανάστευση: Η ιστορική δημογραφία της Ελληνικής κοινότητας της Μικράς Ασίας στο τέλος της Οθωμανικής εποχής, Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 5|1984, 9-44
Ή ιστορική δημογραφία τής ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας βρίσκεται τάτελευταία χρόνια στο επίκεντρο τής επιστημονικής ερευνάς στο χώρο των’Οθωμανικών σπουδών. Μία πλειάδα ερευνητών έχουν έπιχειρήσει νάάναστηλώσουν τήν πληθυσμιακή εξέλιξη διαφόρων περιοχών τής ’Οθωμανικήςαύτοκρατορίας, βάσει νέων στοιχείων άπό τά δυσπρόσιτα ’Οθωμανικάάρχεΐα. Ή ιστορική δημογραφία τών πιό πρόσφατων περιόδων,ιδίως τοΰ 19ου αιώνα, μπορεί νά τεκμηριωθεί άπό τά δεδομένα τών έπίση-μων άπογραφών καί πληθυσμιακών καταστίχων. Ό χαρακτήρας τών πηγώναυτών άλλά καί ό έστιασμός τοΰ ένδιαφέροντος τών έρευνητών τείνουνστις μέχρι τώρα μελέτες νά ύπερβάλλουν άριθμητικά τό τουρκικόστοιχείο εις βάρος τών άλλων έθνικών ομάδων τοΰ ’Οθωμανικού πληθυσμού.Ή τάση αυτή έκδηλώνεται έντονότερα σέ σχέση μέ πιό πρόσφατεςκαί συνεπώς πολιτικά πιό έπίμαχες ιστορικές περιόδους, ίδίως τήν έποχήτής διάλυσης τής ’Οθωμανικής αύτοκρατορίας (1878 - 1920). Γιά νά έξ-ισορροπηθεΐ ή εικόνα καί νά άποδώσει πιό πιστά τις δημογραφικές πραγματικότητες,τόσο ώς πρός τήν έθνολογική πολυμορφία όσο καί ώς πρόςτις τάξεις τών μεγεθών, έπι βάλλεται ό έμπλουτισμός τοΰ φάσματος τώνπηγών. 'Ως συμβολή πρός αυτή τήν κατεύθυνση ή παρούσα μελέτη παρουσιάζειστοιχεία πού προέρχονται άπό έλληνικές πηγές γιά νά άποκα-ταστήσει άκριβέστερα τή δημογραφική εικόνα τοΰ τελευταίου έλληνι-σμοϋ τής Μικρός ’Ασίας στις άρχές τής δεύτερης δεκαετίας τοΰ είκοστοΰαιώνα, πριν τήν έναρξη τών διωγμών, πού κατέληξαν στον τελικό τουξεριζωμό δέκα χρόνια άργότερα.Στό πρώτο μέρος τής μελέτης συνοψίζονται τά πορίσματα τής έρευναςτοΰ Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών καί παρουσιάζονται οί τρειςγεωγραφικές-έθνογραφικές ένότητες στις όποιες μπορεί νά διακριθεΐ όΜικρασιατικός έλληνισμός (Βορειοδυτικά καί Δυτικά παράλια, Κεντρικήκαί Νότια Μικρασία, Βόρεια καί Βορειοανατολική Μικρασία). Στό δεύτερομέρος παρουσιάζονται συνοπτικά τά πορίσματα τής άπογραφής τοΰέλληνικοΰ πληθυσμοΰ τής Μικρός ’Ασίας πού πραγματοποιήθηκε σέ συνεργασία τοϋ Οικουμενικού Πατριαρχείου μέ τις κατά τόπους έλληνικέςπροξενικές άρχές κατά τά ετη 1910-1912. Ή άπογραφή αύτή άνεβάζει τόνορθόδοξο έλληνικό πληθυσμό τής Μικρός ’Ασίας σέ 1.547.952 άτομα τό1912. Τέλος τό τρίτο μέρος τής εργασίας παρουσιάζει τις μορφές τής έξ-όδου του Μικρασιατικού ελληνισμού άπό τίς άρχαιες του κοιτίδες τά ετη1922-1924. Οί τελικοί άριθμοί τού προσφυγικοΰ πληθυσμού τής Ελλάδαςπού άπέδωσε άπογραφή τού 1928 άντιπαραβάλλονται προς τούς άριθμούςτής πατριαρχικής άπογραφής τού 1912 γιά νά άποκαλυφθεΐ για πρώτηφορά μέ άκριβή στατιστικά στοιχεία τό μέγεθος τού όλοκαυτώματος πούόπέστη ό ελληνικός ορθόδοξος πληθυσμός τής Μικρός ’Ασίας κατά τήδεκαετία 1912-1922.
