PAOLO CHERUBINI, GRECI E QUESTIONE ORIENTALE NELLE LETTERE DI UN CARDINALE DEL QUATTROCENTO., Ἑῶα καὶ Ἑσπέρια, 3|1997, 195-216
Η νεανική εμπειρία του Ιακώβου Αμμαννάτι, ουμανιστή που καταγόταναπό τη Λούκκα, έπειτα Επισκόπου και καρδιναλίου, αναπτύχθηκε στη Φλωρεντίατων αρχών του 15ου αιώνα, μια πόλη που είχε χαρακτηριστεί εκείνητην περίοδο από την παρουσία των συνοδικών πατέρων που είχαν κληθεί γιανα κηρύξουν την ένωση των δύο Εκκλησιών. Σ' αυτή την περίοδο ανάγονταιπιθανώς η φιλία του με τον Ιωάννη Αργυρόπουλο και, κυρίως, η φιλία του μετον καρδινάλιο Βησσαρίωνα, καθώς και το αρχικό του ενδιαφέρον για τηνελληνική γλώσσα και τα κείμενα (αργότερα έλαβε ως δώρο, ανάμεσα σεάλλα, ένα λαμπρό Τετραβάγγελο στα ελληνικά), αλλά με την πάροδο τωνετών ανέτρεχε όλο και πιο συχνά στις λατινικές μεταφράσεις.Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης, όταν είχε ήδη εισαχθεί στηνκουρία, και ιδιαίτερα κατά την εποχή του πάπα Πίου Β', έγινε βαθύτερο τοενδιαφέρον του για τους Χριστιανούς της Ανατολής. Από τη μια παρέσχε,όσο μπόρεσε, τη δική του βοήθεια στους εξόριστους που έφταναν στηνΙταλία —ανάμεσα τους ο Ιωάννης Κεντυρίων γιος του Ζαχαρία Β' Ασάν,ηγεμόνα της Αχαΐας, ο Αλέξανδρος Ασάνης από την Κωνσταντινούπολη καιο Ιάκωβος Νοταράς, ο μικρότερος από τους γιους του βυζαντινού μεγαδούκαΛουκά Νοταρά— και υποστήριξε με κάθε τρόπο τις προσπάθειες του ποντίφικαγια τη σταυροφορία. Από την άλλη μεριά, στο δικό του ιστορικό έργο, ταΑπομνημονεύματα (Commentarli), στερέωσε γραπτά τη μνήμη για τα πιοσπουδαία και θλιβερά γεγονότα που εκείνα τα χρόνια σημάδευαν την προοδευτικήπτώση των χριστιανικών κοινοτήτων στα χέρια του Μωάμεθ Β' τουΚατακτητή. Αυτό το έργο παρέμεινε δυστυχώς ημιτελές (διακόπηκε το 1469)εξαιτίας του πρόωρου θανάτου του συγγραφέα, αλλά ίχνη από εκείνη πουέπρεπε να είναι η μελλοντική αφήγηση —σχετικά για παράδειγμα με τηναπώλεια της Τραπεζούντας το 1472, της Εύβοιας και της Πελοποννήσου το1474, του Σκουτάρι, του Καφφά και της χερσονήσου της Χαλκιδικής το1475— διαβάζονται ακόμη στην πλουσιότατη επιστολογραφία του. Αντίθετα,για ένα από τα λίγα ευνοϊκά για τα χριστιανικά όπλα επεισόδια, την κατάληψητης Αίνου στη Θράκη το 1469 από τον βενετικό στόλο με επικεφαλής τονΛουκά Κανάλ, ο Αμμανάτι παρέχει στα Απομνημονεύματα του ένα απολογισμό,που δημοσιεύεται εδώ, και που εν μέρει απομακρύνεται από τις σύγχρονεςαφηγήσεις ακόμη και του βενετικού περιβάλλοντος (Σαμπέλλικο και Ναβα-τζέριο), σε σχέση με τις οποίες είναι εκτενέστερη και λεπτομερέστερη.
